هفته نامه ی دوستان

عشق پایان می دهد«ایکاش»را

نشستی درباره ی هنر با عبدالعظیم صاعدی

سؤال:پیش از هرچیز درباره ی خود، زندگی و فعالیت های فرهنگی و هنری تان صحبت کنید.

سؤال: نقد از دیدگاه شما چگونه ارزیابی می شود؟

عبدالعظیم صاعدی: نقد هر اثر هنری، نوشتن درباره ی آن اثر، توسط افراد آشنا به آن هنر است و صد البته بدون هر حبّ و بغض نسبت به خالق اثر، نقد هنر، نوعی قضاوت درباره ی کمّ و کیف کاری است که یک هنرمند به مجامع ارایه می دهد و باید به قصد روشن شدن خطوط مختلف یک اثر صورت پذیرد.

سؤال: آیا نقد هنری منحصر به شعر و نثر است؟

سؤال: آیا یک اثر هنری می تواند صرفاً تعهّد آفرین باشد؟

سؤال: مسایل جهانی تا چه اندازه می توانند درشکل پذیری و اثرگذاری یک اثر هنری دخیل باشند؟

سؤال: آیا دخالت زبان شناسان را در امر نقد ادبی ضروری می دانید؟

سؤال:شعرهای چاپ شده در مطبوعات را چگونه ارزیابی می کنید؟

عبدالعظیم صاعدی: شعر نیز چون هنرهای دیگر، می تواند خوب و بد و کامل و ناقص داشته باشد و چون مطبوعات انعکاس دهنده ی اثر هنری تمام هنرمندان درسطوح مختلف اند، لذا ما به طور طبیعی شاهد کارها و اثرهای خوب و بد و ناقص و کامل بسیار در مطبوعات هستیم و کارهایی را که امروز خوب و کامل می بینیم، بی تردید دیروز چنین نبوده اند و در سطوح پایین تر مانند همان کارهایی بوده اند که امروز در مطبوعات آن ها را بد و ناقص می بینیم. لذا ارزیابی ما نمی تواند انعکاس دهنده ای واقعی باشد. هنر و هنرمند درجهت تکامل گام می نهند و همیشه فردا، روز دیگری برای کاری برتر است با این همه در صفحات ادبی مطبوعات، سبزی «غزل های نو» و آبی«شعرهای سپید» برایم رغبت برانگیزند. خاصه وقتی که شعر سپید کار ایرج قنبری، رحمت حقی پور، مسعود احمدی، و ارغوان بهداروند است و غزل اثر سیمین بهبهانی، حسین منزوی، کامران شرفشاهی، شیون فومنی، غلامحسین عمرانی، ضیاءالدین ترابی و محمود سنجری است.

سؤال: ارزیابی شما از شعر امروز و مواضع آن چگونه است؟

عبدالعظیم صاعدی: عرضه ی مواضع هنر، کار خودِ هنر است. خاصه هنر شعر که در میان هنرها زبانی گویا دارد. شعر امروز با تمام بالندگی های و ارزش های روشنش، متأسفانه جز دو موضع خاص را افاده و القاء نمی کند و انتشار نمی دهد. این دو موضع را می توان شعر ستایش گر- و شعر ملامت گر خواند و متأسفانه هیچ یک از این دو نوع شعر نمی توانند آینه ای جهت بازتاباندن واقعیت ها باشند، چرا که نوع شعر نخست، به جهت خوش بینی بیش از حد، از بیان واقعیت ها دور می افتد و نوع دوم این شعر به لحاظ گژنگری های خاص به واقعیت ها نزدیک نمی شود. به هر حال، همیشه یک روی سکه را دیدن، محروم ساختن خود از دیدن آن روی دیگر سکه است. برنده آن کسی است که چشمی برای دیدن هر دو روی سکه را دارد و بالاخره می توان گفت: شعری قابل ارزیابی کامل و همه جانبه است که به دور از سمت گیری های سلیقه ای تصویر ایده آل های بشری در تمام لایه ها باشد.

سؤال:نقد ادبی باید بر چه اصولی استوار باشد؟

عبدالعظیم صاعدی: نقد ادبی بایسته است بر اصول علمی این فن استوار باشد؛ یعنی برشناخت موازین نقد و هم چنین متکی به مکانیسم این کار باشد. هر اثر ادبی باید نقد نظری و نقد علمی شود، به گونه ای که هم آفریننده ی اثر را راهنمایی کند و هم مخاطب را به شناخت های لازم از اثر هدایت نماید. در این رابطه ناقد ادبی باید بر اصول تحلیل فرم اثر- ترسیم محتوای اثر- و تجزیه ی ساختار اثر ادبی تکیه کند. چرا که این سه عنصر، تشکیل دهنده و ارکان یک اثر ادبی اند. فرم، محتوا، ساختار و افزون بر این ها در نقد ادبی به هیچ روی نباید شتابکارانه عمل کرد و متولیان و پاسداران نقد لازم است نقطه نظرهای خاص خود را دریچه ای جهت رؤیت اثر هنری قرار ندهند.

سؤال:برای رهایی از فرم گرایی محض چه باید کرد؟

عبدالعظیم صاعدی: درجای دیگر نیزگفته ام درست است که فرم وسعت و ظرفیت دارد و چون از انعطاف های مختلف به وجود می آید این استعداد را دارد که به «برون و درون» شعر خیزش دهد، ولی با تمام این کیفیات شعر فقط فرمالیسم نیست و برای برطرف شدن نقیصه ی فرم گرایی- که جریانی نه چندان جدی در شعر بعد از نیماست- یقیناً به محتواگرایی مطلق نیز نباید روی آورد. چرا که فرم و محتوا هر کدام به دور از «محض» شدن، لازم و ملزوم تکامل یک اثر نوشتاری اند. برازندگی یک اثر خوب ادبی ایجاب می کند از این دو عنصربه گونه ای استفاده کند که جواب دهنده ی همدیگر شوند. یک کار موفق، از تمام عناصر و مصالح که دردست دارد به جا و به یک اندازه درخود جای می دهد و شاعری که تن و روانش را زا «فرم» های ناپایدار خارج کرد، بدون شک، اثرش نیز از فرم گرایی مطلق و یا محتواگرایی محض بیرون خواهد آمد.

سؤال: هنرمند امروز حقانیت شعر زمان خویش را چگونه توجیه می کند؟

عبدالعظیم صاعدی بنده حقانیت شعرم را که همان«عرفان» است زندگی می کنم و فکر می کنم زندگی توجیه بردار نیست و اصولاً هیچ چیز صریحی نیاز به توجیه ندارد. مثل آب، مثل آفتاب.

سؤال:ویژگی شعر انقلاب را چگونه ارزیابی می کنید؟

عبدالعظیم صاعدی: شعر انقلاب- که بخشی از مجموعه ی شعر این دو دهه است- خود شرح مبسوطی را می طلبد؛ شعری از سیر نطفه تا تولد و اکنون با موجودیتی سایه وار در سطح کشورهای فارسی زبان، و من معتقدم ویژگی این شعر در «قالب ناپذیر» بودن آن است. شعری در تمام قالب های رایج در زبان فارسی از قصیده و غزل گرفته تا نیمایی و سپید. هنوز زمان ارزیابی واقعی چنین شعر نرسیده، چرا که هنوز این شعر به قله های خود دست نیافته تا ملاکی برای ذیل وفوق آن داشته باشیم. وقتی در غزل قله ای چون حافظ داریم، در مثنوی قله ای هم چون مولانا، در قصیده قله ای بسان ناصرخسرو و در شعر نو قله ای چونان نیما و فروغ، ارزیابی این قالب ها از شعر امری سهل و شفاف خواهد بود. چرا که ملاکی مطمئن فرادست داریم که مقیاس را آسان می کند. شعر انقلاب نیز باید به قله های خود برسد، این شعر، اکنون«جوانی» است که نیمی از قلبش کال است و شعری که به طور «کامل» تکنیک و استیل خود را کشف نکرده، قابلیت های ارزیابی واقعی را برنمی تابد. شعر انقلاب در فرصت اندکش هنوز به قوام های لازم خود نرسیده. هنوز کسی این شعر را بر قله نرسانده و نمی دانیم کی این مهم اتفاق خواهد افتاد. در این شعر هنوز کسانی مثل پروین، نیما، سهراب و اخوان ظهور نکرده و کسی مثل خیلی کس های دیگر در شعر پیش از انقلاب. کسی که این شعر را متناسب شأن زمانش از چاه به چکاد بکشد.

سؤال: به نظر شما شاعران معاصر چگونه می توانند خود را در سطح جهانی بنمایانند؟

عبدالعظیم صاعدی : شعر جای تجربه کردن آگاهی های تازه ی شاعر است. این آگاهی ها آن هنگام که جهان شمولی یافت، انعکاسش در شعر می تواند شعری را جهانی کند. شاعر کسی است که روی خط تضادها حرکت می کند، یعنی هم چنان که در فردیت خود غرق است در کلیت جهان بیرون از خود هم جاری است. حال هرچه به «دید» درونی و برونی خود وسعت دهد و دریچه ی «دید»ش رابزرگ و بزرگ ترکند، شعرش هم چنان مجامع بزرگ و بزرگ تری را جذب و جلب می کند.

سؤال: آیا زمان غزل به سر رسیده است؟

عبدالعظیم صاعدی: غزل در زبان پارسی قالبی است برای بیان شکوهناکی ها و ارتفاع های بیدار عشق و تا انسان بر روی کره زمین می زید، این همزاد (عشق) نیز با اوست و تا عشق هست، غزل هم هست و چه «هست» خجسته و مبارکی.

سؤال: چه حرف تازه ای برای اهل قلم دارید؟

عبدالعظیم صاعدی : عادت کنیم که هنر را وسیله ای قرار دهیم برای شکافتن کنه هرپدیده ی مادی و معنوی و آن گاه با عشق بنویسم. و از عشق ... چرا که فقط عشق می تواند به اعماق و ژرفناهای ناشناخته نقب بزند و از آن جا راه های نوین و نجات بخش را به بشر امروزی گوشزد نماید و به گفته ی عزیز دیریافته ام حاج محمّد باقر توکّلی که شعرهای زیر ترجمه ی باورهای اوست: